Tuổi thơ thường được xem là giai đoạn hạnh phúc nhất trong cuộc đời, khi trẻ em chưa phải đối mặt với những áp lực, lo âu thường trực như người lớn. Tuy nhiên, thực tế không phải lúc nào cũng như vậy. Có những hành động vô tình của cha mẹ, tưởng chừng như không quan trọng, lại có thể gây ra nỗi sợ hãi và để lại tổn thương sâu sắc trong ký ức của trẻ nhỏ.

Bài viết này sẽ giúp cha mẹ nhận thức rõ hơn về những điều nhỏ nhặt trong cuộc sống hàng ngày có thể ảnh hưởng đến tâm lý và cảm xúc của con, từ đó tạo dựng một môi trường lành mạnh và an toàn hơn cho trẻ.

Nỗi sợ hãi trong tuổi thơ: Không chỉ là chuyện của người lớn mới có lo âu

Nhiều người lớn thường nghĩ rằng trẻ em không có gì để lo lắng, bởi chúng chưa phải đối mặt với những khó khăn hay áp lực từ công việc, tài chính, hay các mối quan hệ phức tạp trong cuộc sống. Tuy nhiên, quan niệm này chưa thật sự đúng. Trẻ nhỏ, dù ở độ tuổi nào, cũng có những nỗi lo và bất an riêng, chỉ là chúng chưa đủ khả năng để diễn đạt hoặc thể hiện rõ ràng như người lớn.

Thực tế, nỗi lo lắng của trẻ thường đến từ những điều rất đơn giản mà người lớn dễ dàng bỏ qua. Ví dụ, một đứa trẻ chỉ mới 1 tuổi, khi chuẩn bị bước vào giai đoạn 2 tuổi, đã có thể cảm thấy bất an. Đây không phải là vì trẻ hiểu hết những gì đang diễn ra xung quanh, mà là vì trẻ nhạy cảm với những thay đổi trong môi trường sống, những hành vi khác lạ của cha mẹ, hoặc những tình huống mới mẻ mà chúng chưa từng trải nghiệm trước đó.

Hãy tưởng tượng một đứa trẻ vốn quen thuộc với việc được ôm ấp khi ngủ, nhưng đột nhiên bị đặt vào một chiếc cũi riêng và ngủ một mình trong phòng tối. Với người lớn, đây chỉ là một bước nhỏ trong việc rèn luyện tính tự lập cho trẻ. Nhưng với trẻ, điều này có thể là một thay đổi lớn, khiến chúng cảm thấy bị bỏ rơi, cô đơn và thậm chí sợ hãi.

Nỗi sợ hãi của trẻ nhỏ không giống như những nỗi lo của người lớn. Chúng không đến từ những suy nghĩ phức tạp hay áp lực xã hội, mà thường xuất phát từ cảm giác bất an khi thiếu đi sự an toàn và quen thuộc. Trẻ không biết cách lý giải hoặc diễn đạt những cảm giác này, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng không tồn tại.

Chẳng hạn, một đứa trẻ có thể khóc thét khi thấy một chú chó lớn, không phải vì chúng hiểu rằng con vật này có thể nguy hiểm, mà là vì kích thước, tiếng sủa to, hoặc sự chuyển động bất ngờ của chú chó khiến chúng cảm thấy bị đe dọa. Tương tự, việc cha mẹ đột ngột thay đổi thói quen, như ít chơi đùa với trẻ hơn hoặc dành nhiều thời gian cho công việc, cũng có thể khiến trẻ cảm thấy lo lắng, dù cha mẹ không hề nhận ra.

Điều quan trọng là cha mẹ cần hiểu rằng, nỗi sợ hãi và lo lắng của trẻ không chỉ là những cảm xúc thoáng qua. Những cảm giác này, nếu không được giải tỏa đúng cách, có thể tích tụ và tạo thành những ký ức tiêu cực sâu sắc, ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý và tâm hồn của trẻ sau này. Vì vậy, đừng bao giờ xem nhẹ những biểu hiện bất an ở trẻ, dù chúng có thể không nói ra được.

Nguyên nhân sâu xa: Những điều nhỏ nhặt mà cha mẹ không để ý

Nhiều nỗi sợ hãi của trẻ xuất phát từ những hành động tưởng chừng vô hại hoặc không quan trọng mà cha mẹ vô tình làm. Một ví dụ điển hình được ghi nhận trong "Tạp chí giáo dục tuổi ấu thơ" (phát hành tháng 4/1971) là trải nghiệm thời thơ ấu của Giáo sư Miyamoto Shotaro – người từng là hội trưởng của đài thiên văn Kwasan nổi tiếng tại Đại học Kyoto.

Ông kể rằng cha ông rất thích kịch Nô (một loại kịch truyền thống của Nhật) và thường tổ chức diễn tập tại nhà cùng bạn bè. Trong lúc đó, mẹ ông bận rộn tiếp đón khách và để ông nằm ngủ một mình trong phòng. Mỗi khi nghe những đoạn nhạc cao trào trong kịch Nô, ông cảm thấy sợ hãi và bật khóc. Mẹ ông chỉ chạy vào dỗ dành qua loa rồi lại tiếp tục quay ra lo việc của mình.

Đến tận khi trưởng thành, giáo sư Miyamoto vẫn nhớ rõ nỗi sợ hãi đó. Điều này cho thấy, cha mẹ ông – dù không cố ý – đã vô tình tạo ra một ký ức tiêu cực, ám ảnh sâu sắc trong tâm hồn ông.

Ngược lại, ông cũng nhớ rất rõ những ký ức vui vẻ, như những câu chuyện cổ tích mà ông bà kể, hay bản giao hưởng “Ánh trăng” mà cha ông từng mở cho ông nghe. Điều này cho thấy, những hành động nhỏ nhặt của cha mẹ đều có thể để lại dấu ấn lâu dài, dù là tích cực hay tiêu cực.

Tác động lâu dài của nỗi sợ hãi đến tâm lý trẻ

Tuổi thơ không chỉ là khoảng thời gian để trẻ khám phá thế giới xung quanh mà còn là giai đoạn hình thành nền tảng tâm lý và cảm xúc. Những ký ức tiêu cực trong giai đoạn này thường khắc sâu vào tâm trí trẻ, thậm chí có thể kéo dài đến khi trưởng thành. Đây không chỉ là những cảm xúc thoáng qua mà còn ảnh hưởng lớn đến cách trẻ nhìn nhận bản thân, thế giới xung quanh và các mối quan hệ trong tương lai.

Câu chuyện của Giáo sư Miyamoto là một minh chứng rõ ràng. Nỗi sợ hãi của ông thời thơ ấu không chỉ đến từ âm thanh đáng sợ của kịch Nô với những đoạn nhạc và lời thoại cao trào, mà còn xuất phát từ cảm giác bị bỏ rơi, cô đơn khi mẹ ông quá bận rộn tiếp khách và không thể ở bên cạnh dỗ dành ông. Cảm giác này đã in sâu vào tâm trí ông, trở thành một ký ức tiêu cực mà ông mang theo suốt cuộc đời.

Những ký ức như vậy không chỉ là một phần của quá khứ, mà còn có thể ảnh hưởng đến tâm lý và tính cách của trẻ theo cách sau:

• Phát triển tính cách nhút nhát, thiếu tự tin: Khi trẻ phải đối mặt với sự sợ hãi hoặc cảm giác bị bỏ rơi mà không được cha mẹ an ủi và giải tỏa, chúng có thể hình thành tâm lý e dè, luôn sợ mắc sai lầm hoặc không dám thử những điều mới.
• Dễ bị tổn thương bởi những thay đổi nhỏ trong cuộc sống: Những ký ức tiêu cực khiến trẻ dễ cảm thấy bất an và khó thích nghi với các thay đổi trong môi trường sống, từ đó dễ rơi vào trạng thái lo âu, căng thẳng, hoặc thậm chí hoảng sợ trong những tình huống mới.
• Mất đi cảm giác an toàn, ảnh hưởng đến sự phát triển của tâm hồn: Nỗi sợ hãi kéo dài có thể làm trẻ mất đi niềm tin vào những người xung quanh, thậm chí là cha mẹ – những người mà trẻ tin tưởng nhất. Điều này làm trẻ cảm thấy thế giới là một nơi không an toàn, từ đó ảnh hưởng đến cách trẻ xây dựng các mối quan hệ xã hội trong tương lai.

Ngược lại, những ký ức tích cực trong tuổi thơ, dù nhỏ bé, lại có sức mạnh rất lớn trong việc nuôi dưỡng tâm hồn và cảm xúc của trẻ. Chẳng hạn, những câu chuyện cổ tích mà ông bà kể, hoặc những bản nhạc vui vẻ mà cha mẹ mở cho trẻ nghe, có thể tạo nên cảm giác an toàn, ấm áp và được yêu thương. Những trải nghiệm này giúp trẻ phát triển một cách lành mạnh, tự tin và lạc quan hơn trong cuộc sống.

Điều đặc biệt ở đây là ký ức tích cực và tiêu cực đều có thể tồn tại song song, nhưng ký ức tiêu cực thường dễ khắc sâu hơn. Chính vì vậy, cha mẹ cần nhận thức rõ rằng mỗi hành động, lời nói của mình – dù nhỏ nhặt đến đâu – cũng có thể để lại dấu ấn lâu dài trong tâm hồn trẻ.

Bài học rút ra cho cha mẹ

Tuổi thơ là giai đoạn nhạy cảm, nơi những hành động, lời nói của cha mẹ – dù vô tình hay cố ý – đều có thể để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm lý và cảm xúc của trẻ. Những điều mà người lớn cho rằng nhỏ nhặt, không quan trọng đôi khi lại trở thành nguyên nhân gây tổn thương, bất an, hoặc thậm chí là nỗi ám ảnh kéo dài trong ký ức của con. Vì vậy, cha mẹ cần đặc biệt chú ý đến cách mình giao tiếp, ứng xử và chăm sóc trẻ hàng ngày.

Dưới đây là những bài học quan trọng mà cha mẹ có thể áp dụng để tránh những tổn thương không đáng có cho con mình:

Nhận thức sâu sắc hơn về hành động của mình

Trẻ nhỏ rất nhạy cảm với môi trường xung quanh và cả hành vi của cha mẹ. Những hành động tưởng chừng vô hại, như quát mắng khi con làm sai, bỏ mặc trẻ chơi một mình quá lâu, hay không để tâm đến cảm xúc của trẻ, đều có thể khiến trẻ cảm thấy bất an hoặc bị tổn thương.

Hãy tự hỏi bản thân:

• Liệu những thói quen hàng ngày của bạn có thể khiến trẻ cảm thấy sợ hãi, cô đơn hoặc thiếu an toàn không?
• Bạn có đang dành đủ thời gian để lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của trẻ không?
• Những lời nói, hành động của bạn có đang tạo ra môi trường tích cực hay vô tình gây áp lực cho con?

Việc nhận thức rõ ràng về tầm quan trọng của hành vi hàng ngày là bước đầu tiên để cha mẹ thay đổi và mang lại những ký ức tuổi thơ tốt đẹp cho trẻ.

Những việc cha mẹ nên tránh

Có những hành động mà cha mẹ thường làm theo thói quen hoặc vì bận rộn mà không nhận ra rằng chúng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý của trẻ. Dưới đây là một số điều cần tránh:

• Để trẻ một mình trong phòng tối hoặc trong tình huống khiến trẻ sợ hãi:
  Trẻ em rất dễ cảm thấy cô đơn và bất an khi ở một mình, đặc biệt là trong bóng tối hoặc những tình huống khiến chúng không hiểu chuyện gì đang xảy ra. Điều này không chỉ làm tăng nỗi sợ hãi của trẻ ở thời điểm đó mà còn có thể khắc sâu cảm giác bất an trong tâm trí trẻ, khiến chúng trở nên nhút nhát và thiếu tự tin.
• Bỏ qua cảm xúc của trẻ, xem nhẹ những nỗi sợ của con:
  Rất nhiều cha mẹ có thói quen bác bỏ hoặc làm ngơ những cảm xúc của trẻ, như nói rằng "Con sợ cái gì chứ, không có gì đâu!" hay "Khóc lóc mãi thật phiền phức!". Những câu nói này có thể khiến trẻ cảm thấy rằng cảm xúc của mình không được tôn trọng và dần trở nên thu mình, ngại chia sẻ.
• Hành động hoặc lời nói mang tính đe dọa:
  Ví dụ như dọa trẻ rằng "Nếu không ngoan, mẹ sẽ bỏ con lại", hoặc "Con mà khóc nữa, con ma sẽ bắt đấy!" có thể khiến trẻ sợ hãi và mất cảm giác an toàn bên cha mẹ. 

Những việc cha mẹ nên làm

Thay vì vô tình gây tổn thương, cha mẹ có thể xây dựng một môi trường tích cực để trẻ cảm thấy an toàn, được yêu thương và phát triển một cách toàn diện. Dưới đây là những điều cha mẹ nên làm:

• Tạo một môi trường an toàn và tràn đầy yêu thương:
  Trẻ cần cảm thấy rằng mình luôn được bảo vệ và yêu thương trong chính ngôi nhà của mình. Hãy đảm bảo môi trường sống của trẻ là nơi mà chúng có thể tự do khám phá, không có những yếu tố gây sợ hãi, và luôn có sự hiện diện của cha mẹ khi cần.
• Dành thời gian gắn kết với con:
  Sự bận rộn của người lớn đôi khi khiến trẻ cảm thấy mình không được quan tâm. Hãy dành thời gian để chơi đùa, kể chuyện hoặc cùng con khám phá thế giới xung quanh. Những khoảnh khắc này không chỉ giúp trẻ cảm thấy hạnh phúc mà còn xây dựng mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa cha mẹ và con cái.
• Lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của trẻ:
  Thay vì bác bỏ nỗi sợ hãi của con, hãy khuyến khích trẻ chia sẻ cảm xúc của mình. Một câu nói đơn giản như "Mẹ biết con sợ, mẹ sẽ ở đây với con" có thể giúp trẻ cảm thấy an tâm hơn rất nhiều. Lắng nghe và thấu hiểu là cách tốt nhất để trẻ cảm thấy được tôn trọng và yêu thương.
• Khuyến khích trẻ vượt qua nỗi sợ bằng sự đồng hành:
  Nếu trẻ sợ hãi điều gì đó, hãy giúp trẻ đối mặt một cách nhẹ nhàng. Ví dụ, nếu trẻ sợ bóng tối, hãy bật một chiếc đèn ngủ nhỏ và ở bên cạnh trẻ cho đến khi chúng cảm thấy an toàn. Đừng quên khen ngợi khi trẻ có những bước tiến nhỏ trong việc vượt qua nỗi sợ.
• Thể hiện tình yêu thương bằng lời nói và hành động:
  Đừng ngần ngại nói "Mẹ yêu con" hay "Ba mẹ luôn ở đây vì con". Những lời nói yêu thương có tác động tích cực rất lớn đến tâm lý và cảm xúc của trẻ, giúp chúng cảm thấy được công nhận và trân trọng. 

Kết nối với con bằng sự thấu hiểu

Cha mẹ không cần phải làm những điều to tát để mang lại hạnh phúc cho trẻ. Đôi khi, chỉ cần những hành động nhỏ nhưng tràn đầy sự thấu hiểu và yêu thương, như một cái ôm, một giờ chơi đùa cùng con, hay một câu nói động viên, cũng có thể giúp trẻ cảm thấy rằng mình luôn được yêu thương và bảo vệ.

Những gì cha mẹ làm hôm nay không chỉ là những khoảnh khắc ngắn ngủi mà sẽ trở thành ký ức sâu sắc, theo trẻ suốt cuộc đời. Vì vậy, hãy luôn chú ý đến cảm xúc và tâm lý của trẻ, bắt đầu từ những thay đổi nhỏ trong cách bạn cư xử để mang đến một tuổi thơ tràn đầy niềm vui, sự an toàn và hạnh phúc cho con.

Kết luận

Những hành động tưởng chừng nhỏ nhặt của cha mẹ có thể để lại dấu ấn sâu sắc trong ký ức của trẻ, dù là tích cực hay tiêu cực. Điều quan trọng là cha mẹ cần nhận thức rõ hơn về cách mình ảnh hưởng đến tâm lý của con, từ đó tạo dựng một tuổi thơ tràn đầy yêu thương và hạnh phúc cho trẻ.

Hãy luôn nhớ rằng, những gì bạn làm hôm nay có thể trở thành ký ức không phai mờ trong tâm hồn con. Vì vậy, hãy bắt đầu từ những thay đổi nhỏ để bảo vệ và nuôi dưỡng tâm hồn của trẻ thơ.

Biết ơn cuốn sách: Chờ đến mẫu giáo thì đã muộn của tác giả Ibuka Masaru đã là nguồn hữu ích để ME School có bài viết này!